فرسودگی شغلی چیست؟
اگر شما هم در محل کار خود استرس مزمن و کنترلنشده را همراه با خستگی شدید روحیف ذهنی و جسمی تجربه میکنید احتمالا دچار فرسودگی شغلی شدهاید. این وضعیت یکی از رایجترین مشکلات سلامت روان در محیطهای کاری مدرن است که اگر به موقع شناسایی نشود، میتواند کیفیت زندگی شخصی و حرفهای را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. فرسودگی در کار فقط یک خستگی موقتی نیست، بلکه نوعی از خستگی فیزیکی یا روانی مرتبط با کار است که به مرور زمان شدت میگیرد.
انواع فرسودگی شغلی
بسیاری از افراد تصور میکنند فرسودگی فقط به خستگی جسمی محدود میشود، اما در واقع این پدیده طیف گستردهای از حالات ذهنی، روانی و فیزیکی را در برمیگیرد. این شناخت به ما کمک میکند تا زودتر اقدام به درمان آن کرده و از گسترش آن جلوگیری کنیم. انواع اصلی سندروم فرسودگی شغلی عبارتاند از:
- فرسودگی احساسی: احساس خستگی شدید روحی، بیرمقی و ناتوانی در کنار آمدن با مشکلات شغلی.
- فرسودگی ذهنی: ناتوانی در تمرکز، ضعف در تصمیمگیری و کاهش عملکرد فکری.
- فرسودگی جسمی: خستگی مزمن، اختلال خواب، دردهای عضلانی و سردردهای مکرر.
علائم فرسودگی شغلی
قبل از آنکه اثرات جبرانناپذیری ایجاد شود، باید تاثیرآن بر فرد و کسبوکارها را درک کنیم. علائم این وضعیت در سه دسته کلی بررسی میشوند.
علائم جسمی
وقتی بدن به شکل مزمن درگیر استرس و فشار کاری میشود، علائم فیزیکی مختلفی بروز پیدا میکند. این علائم اغلب نادیده گرفته میشوند، درحالیکه میتوانند نشانهای از آغاز خستگی شغلی باشند. علائم جسمی فرسودگی شغلی عبارتاند از:
- احساس خستگی مداوم حتی بعد از خواب
- سردردهای مزمن یا میگرن
- بیخوابی یا خواب ناآرام
- مشکلات گوارشی مانند سوءهاضمه یا یبوست
- افت ایمنی بدن و ابتلا به بیماریهای مکرر
علائم عاطفی
بعد از مدتی فشار کاری، فرد نه تنها بدنش، بلکه احساساتش نیز آسیب میبیند. این مرحله از این سندروم روی روح و روان فرد تأثیر مستقیم دارد. از مهمترین علائم عاطفی فرسودگی شغلی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس بیارزشی و بیفایدگی
- بیاحساسی نسبت به کار یا موفقیتهای گذشته
- افسردگی، اضطراب و زودرنجی
- بیتفاوتی نسبت به آینده شغلی
- دلزدگی از تعامل با همکاران یا مراجعان
علائم رفتاری
وقتی فرسودگی از درون به بیرون میرسد، در رفتار روزمره افراد نیز دیده میشود. این دسته از علائم معمولاً اولین چیزهایی هستند که اطرافیان متوجه میشوند و میتواند زنگ خطری برای مداخله زودهنگام باشد. علائم رفتاری فرسودگی شغلی شامل موارد زیر میشود:
- کاهش کارایی و بهرهوری
- تاخیر یا غیبتهای مکرر در محل کار
- پرخاشگری یا کنارهگیری از جمع
- بیعلاقگی به آموزش، پیشرفت یا جلسات کاری
- انجام کارها با بیدقتی و خطاهای مکرر
فرسودگی شغلی ناشی از چیست؟
شناخت دلایل بروز فرسودگی شغلی مهمترین گام برای درمان آن است. عوامل آن میتوانند شخصی، سازمانی یا ترکیبی از هر دو باشند. وقتی فرد برای مدت طولانی تحت استرسهای مزمن شغلی قرار دارد، بدن و ذهنش شروع به واکنش منفی نشان دادن میکنند. از رایجترین دلایل بروز فرسودگی شغلی در کارکنان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- حجم کاری بیش از حد یا وظایف مبهم
- نبود حمایت از سوی مدیریت یا همکاران
- فرهنگ سازمانی سمی و رقابت ناسالم
- کمبود بازخورد یا پاداش برای عملکرد مثبت
- تضاد ارزشهای فردی با اهداف سازمان
- نبود مرز مشخص بین کار و زندگی شخصی
چه افرادی در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند؟
همه افراد ممکن است در معرض فرسودگی در کار قرار گیرند، اما برخی مشاغل و موقعیتها بیشتر مستعد این مشکل هستند. شناخت این گروهها به سازمانها کمک میکند تا مداخلات پیشگیرانه را زودتر آغاز کنند. استفاده از مشاوره سازمانی و صنعتی برای این افراد به شدت توصیه میشود. گروههای شغلی زیر بیشتر در معرض فرسودگی در کار قرار دارند:
- پزشکان، پرستاران و کادر درمانی
- معلمان و اساتید دانشگاه
- مددکاران اجتماعی
- کارمندان شرکتهای استارتاپی با فشار بالا
- مدیران ارشد و تصمیمگیرندگان
- کارمندانی با تعهد کاری بالا و توان «نه» گفتن پایین
مراحل فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی فرآیندی تدریجی است که معمولاً در چند مرحله پیشرفت میکند. شناخت این مراحل میتواند به شناخت زودهنگام این مشکل و پیشگیری کمک بزرگی کند.
- اشتیاق بیش از حد به کار: فرد با انگیزه بسیار وارد شغل میشود.
- افزایش فشار و نارضایتی: مشکلات پنهان سازمانی و فشارها آشکار میشود.
- خستگی مفرط و ناامیدی: انگیزه و توان ادامه کاهش پیدا میکند.
- فرسودگی کامل: فرد دیگر نمیتواندحتی در زندگی شخصی عملکرد مطلوبی داشته باشد.
روشهای مقابله با فرسودگی شغلی
با کمک راهکارهای فردی و سازمانی میتوان این مسیر سخت را کنترل کرد. مهمترین قدم این است که فرد به علائمش توجه کند و برای درمان اقدام کند. بهترین روشهای مقابله با فرسودگی شغلی عبارتاند از:
- ارزیابی وضعیت با تست فرسودگی شغلی
- بازنگری در تعادل کار و زندگی شخصی
- مذاکره با مدیر برای اصلاح شرایط کاری
- تمرین مدیریت استرس، مدیتیشن و ورزش
- استفاده از مشاور یا خدمات مشاوره سازمانی و صنعتی
- تعطیلات کوتاهمدت یا تغییر محیط کار در صورت لزوم
- مراجعه به روانشناسان کلینیکهای معتبر مانند کلینیک مشاورهی ماهور برای دریافت حمایت تخصصی و برنامه درمانی مؤثر برای افراد سازمان
سوالات متداول
۱. از کجا بفهمم دچار فرسودگی شغلی شدم؟
اگر احساس خستگی مزمن، بیانگیزگی و کاهش تمرکز دارید، ممکن است دچار این سندروم شده باشید.
۲. علت فرسودگی شغلی از کیست؟
علت فرسودگی شغلی میتواند ترکیبی از دلایل سازمانی و فردی باشد. استرسهای مزمن شغلی، مدیریت ضعیف، حجم کار بالا یا نبود حمایت محیطی، همگی از جمله عوامل فرسودگی در کار هستند.
۳. تفاوت عدم رضایت شغلی با فرسودگی شغلی چیست؟
عدم رضایت شغلی بیشتر مربوط به نارضایتی از شغل یا موقعیت فعلی است. اما فرسودگی شغلی نوعی خستگی فیزیکی یا روانی مرتبط با کار است که اغلب نتیجهی طولانیمدت استرس مزمن و کنترل نشده در محل کار است.