زوجدرمانی هیجانمدار چیست؟
زوجدرمانی هیجانمدار روشی نوین و علمی از انواع زوج درمانی برای بهبود روابط بین زوج‌ها است. این روش بر پایه‌ی نظریه دلبستگی و اهمیت هیجانات در تعاملات انسانی به وجود آمده است. در این رویکرد، رابطه زوجین به عنوان یک سیستم هیجانی پویا در نظر گرفته می‌شود که اختلال در آن، منشأ بسیاری از تعارض‌ها و سردی‌های عاطفی است. برخلاف برخی شیوه‌های سنتی یا شناختی‌رفتاری که تمرکز اصلی‌شان روی آموزش مهارت‌های رفتاری است، EFCT تلاش می‌کند با شناخت و بازسازی الگوهای هیجانی، رابطه‌ای امن، صمیمی و پایدار بین زوج‌ها ایجاد کند.
تاریخچه زوجدرمانی هیجانمدار
زوج درمانی مبتنی بر هیجان در دهه ۱۹۸۰ میلادی توسط دکتر «سو جانسون» و «لز گرینبرگ» شکل گرفت. این دو روان‌درمانگر با الهام از نظریه دلبستگی «جان بالبی» و با تلفیق آن با رویکردهای درمانی هیجانی، مدلی طراحی کردند که مشکلات زوجین را نه فقط به عنوان اختلاف رفتاری، بلکه به عنوان الگوهای مخرب دلبستگی و هیجانی در رابطه در نظر می‌گرفت. پس از تحقیقات گسترده و موفقیت بالای این روش در کاهش تعارضات و افزایش صمیمیت بین زوج‌ها، زوجدرمانی هیجان‌محور به یکی از رویکردهای اصلی و مورد تأیید مجامع علمی در حیطه روان‌درمانی تبدیل شد.
نگاه زوجدرمانی هیجانمدار به تعارضات زوجین چگونه است؟
در زوج درمانی متمرکز بر احساسات، تعارض بین زوج‌ها تنها یک سطح از ماجرا تلقی می‌شود. زیر این سطح، اغلب هیجانات عمیق‌تری مانند ترس از طرد شدن، احساس بی‌ارزشی یا نادیده گرفته شدن وجود دارد. این رویکرد معتقد است که بسیاری از تعارضات به دلیل ناتوانی در ابراز نیازهای عاطفی شکل می‌گیرند و با استفاده از رفتارهای دفاعی مانند انتقاد، سکوت، سرزنش یا عقب‌نشینی، بیشتر تشدید می‌شوند.
در واقع، هدف EFCT این است که به زوج‌ها کمک کند الگوهای منفی خود را بشناسند، احساسات واقعی‌شان را ابراز کنند و با ایجاد امنیت هیجانی، به جای مقابله و دفاع، به سمت بهبود روابط عاطفی میان زوج‌ها حرکت کنند.
مزایای زوجدرمانی هیجانمدار
EFCT یک روش درمانی عمیق و کاربردی است که فواید متعددی برای زوج‌ها دارد، به‌ویژه آن‌هایی که سال‌ها درگیر تعارضات یا فاصله‌های عاطفی بوده‌اند. از مهم‌ترین مزایای زوجدرمانی هیجان محور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بازسازی دلبستگی امن بین زوج‌ها
- افزایش درک و همدلی متقابل
- بازیابی صمیمیت پس از خیانت یا بحران‌های جدی
- کاهش رفتارهای دفاعی و ناسالم در ارتباط
- ارتقای رضایت زناشویی به‌صورت پایدار
- کاربرد در زوجدرمانی هیجان مدار گروهی و فردی
- افزایش توان زوج‌ها برای گفت‌وگوی عاطفی سازنده
مراحل درمان در زوجدرمانی هیجانمدار به چه صورت است؟
پروتکل زوجدرمانی هیجانمدار به طور کلی از سه مرحله اصلی تشکیل شده که هر مرحله شامل چند گام دقیق و هدفمند است:
۱. ارزیابی و شناسایی الگوها: در این مرحله، درمانگر رابطه را ارزیابی می‌کند و به شناسایی الگوهای منفی تعامل مانند سکوت، انتقاد، فرار یا حمله می‌پردازد. زوج‌ها شروع به درک چرخه تکرارشونده‌ای می‌کنند که رابطه‌شان را دچار مشکل کرده است.
۲. تغییر الگوهای تعاملی و بازسازی پیوند عاطفی: در این مرحله، درمانگر با کمک تمرین‌های زوج درمانی هیجان مدار، به زوج‌ها کمک می‌کند تا احساسات پنهان، آسیب‌پذیری‌ها و نیازهای هیجانی خود را آشکار کنند. این مرحله به زوجین امکان می‌دهد با یکدیگر تماس عاطفی دوباره برقرار کنند.
۳. تحکیم تغییرات و حل تعارضات قدیمی: در این بخش، زوج‌ها با استفاده از الگوهای جدید ارتباطی که آموخته‌اند، مسائل گذشته را حل می‌کنند و رابطه‌ای سالم‌تر و ایمن‌تر می‌سازند. همچنین آموزش‌هایی برای تداوم و حفظ رابطه در آینده دریافت می‌کنند.
زوجدرمانی هیجانمدار برای چه افرادی مناسب است؟
EFCT برای طیف وسیعی از زوج‌ها قابل استفاده است، اما به‌ویژه برای کسانی مؤثرتر است که در رابطه خود با چالش‌های هیجانی و فاصله عاطفی مواجه هستند. این روش مناسب کسانی است که:
- علی‌رغم وجود مشکلات، همچنان به تداوم رابطه علاقه‌مند هستند.
- درگیر الگوهای تعارض تکراری شده‌اند.
- احساس صمیمیت را از دست داده‌اند.
- سابقه خیانت یا بی‌اعتمادی در رابطه داشته‌اند.
- نیاز به برقراری ارتباط عاطفی مؤثر دارند.
در کلینیک ماهور، زوجدرمانی هیجانمدار با تمرکز بر بازسازی پیوندهای عاطفی زوج‌ها و کمک به ترمیم اعتماد، توسط متخصصان باتجربه ارائه می‌شود. همچنین EFCT می‌تواند در قالب کارگاه زوجدرمانی هیجانمدار یا جلسات گروهی اجرا شود و در موقعیت‌هایی مانند مشاوره پیش از ازدواج یا پس از بحران‌های خانوادگی بسیار مفید باشد.
هدف زوجدرمانی با رویکرد هیجانمدار
هدف اصلی زوجدرمانی متمرکز بر عاطفه، ایجاد یک فضای امن برای ابراز هیجانات آسیب‌پذیر، شناسایی نیازهای احساسی نادیده گرفته‌شده و بازسازی پیوندهای دلبستگی بین زوج‌هاست. برخلاف برخی رویکردهای دیگر که صرفاً به کاهش تعارض یا آموزش مهارت‌های ارتباطی بسنده می‌کنند، EFCT در پی تغییر ساختاری در رابطه است. در این درمان، رابطه به جای میدان جنگی برای اثبات حق یا باطل، به بستری برای تجربه همدلی، همدلی متقابل و نزدیکی عاطفی تبدیل می‌شود.
تفاوت زوجدرمانی هیجانمدار با سایر گزینه‌های زوجدرمانی
زوجدرمانی هیجانمدار تفاوت‌های اساسی با سایر رویکردهای متداول زوجدرمانی مانند زوجدرمانی شناختی رفتاری (CBCT) یا رویکردهای سیستمی دارد. در CBCT تمرکز اصلی بر اصلاح تفکرات غیرمنطقی و تغییر رفتارهای ناکارآمد است؛ یعنی درمانگر تلاش می‌کند با آموزش مهارت‌های رفتاری یا گفت‌وگوی منطقی، الگوهای مخرب را از بین ببرد.
در حالی‌که EFCT به لایه‌های زیرین رابطه توجه دارد؛ یعنی احساسات پنهانی، ترس‌ها، نیازهای دلبستگی و تجربه‌های آسیب‌پذیر هیجانی که بسیاری از رفتارهای منفی ریشه در آن‌ها دارند. در واقع، EFCT به جای اصلاح ظاهر رابطه، ساختار احساسی آن را بازسازی می‌کند.
از دیگر تفاوت‌ها، تمرکز EFCT بر پیوندهای هیجانی به جای قوانین یا نقش‌های زوجی است. در این رویکرد، هدف نهایی نه فقط کاهش تعارض، بلکه ایجاد ارتباطی معنادار، صمیمانه و پایدار است. همین عمق و اثربخشی باعث شده EFCT به یکی از محبوب‌ترین روش‌های درمان زوج درمانی هیجان مدار در جهان تبدیل شود.
سوالات متداول
چه زمانی به سراغ زوجدرمانی برویم؟
اگر احساس می‌کنید فاصله عاطفی در رابطه‌تان زیاد شده، تعارض‌ها تکراری شده‌اند یا دیگر مثل قبل احساس صمیمیت و درک متقابل ندارید، زمان مناسبی برای استفاده از مشاوره زوجدرمانی هیجانمدار است. هرچه زودتر رابطه وارد مسیر درمان شود، احتمال موفقیت و بازسازی آن بیشتر خواهد بود.
زوجدرمانی هیجانمدار چگونه انجام می شود؟
این روش معمولا در قالب دوره زوجدرمانی هیجانمدار یا جلسات فردی با حضور هر دو زوج انجام می‌شود. درمانگر با استفاده از گفت‌وگوهای عمیق هیجانی و تمرین‌هایی برای شناسایی نیازهای پنهان، زوج را به بازسازی رابطه‌شان هدایت می‌کند. معمولاً درمان بین ۸ تا ۲۰ جلسه ادامه دارد.
آیا زوجدرمانی متمرکز بر عاطفه موثر است؟
بله. تحقیقات علمی معتبر نشان داده‌اند که اثربخشی زوجدرمانی هیجانمدار بسیار بالاست. بسیاری از زوج‌هایی که این درمان را تجربه کرده‌اند، نه‌تنها سطح تعارض‌شان کاهش یافته، بلکه احساس صمیمیت، همدلی و رضایت در رابطه‌شان نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است.
