وابستگی عاطفی چیست؟
اگر احساس می‌کنید برای حفظ امنیت روانی، آرامش و ارزشمندی خود به حضور یا تایید مستمر فرد دیگری نیاز دارید احتمالا دچار وابستگی عاطفی شده‌اید. این احساس معمولا با عشق و علاقه اشتباه گرفته می‌شود و احساسی آسیب‌زا با الگوی ناپایدار است. در بسیاری از موارد وابستگی‌های عاطفی باعث افزایش ترس از دست دادن در فرد می‌شود. چنین افرادی از خواسته‌های خود چشم می‌پوشند، دچار وابستگی رفتاری می‌شوند و نیازهای شخصی خود را انکار و از بیان آن پرهیز می‌کنند. در صورت تکرار چنین رفتاری طرحواره وابستگی عاطفی در ذهن فرد تثبیت می‌شود و باعث بروز مشکلاتی در روابط بعدی وی خواهد شد. نیاز ناکارآمد به حضور عبارتی است که روان‌شناسی وابستگی عاطفی در مورد این احساس استفاده می‌کند. در صورت برطرف نشدن این نوع وابستگی فرد دچار وابستگی عاطفی شدید یا وابستگی عاطفی ناسالم خواهد شد.در این مقاله از کلینیک ماهور، به بررسی جامع وابستگی عاطفی، نشانه‌ها، دلایل شکل‌گیری آن و راهکارهای عملی برای رهایی و بازسازی استقلال عاطفی پرداخته‌ایم.
علت وابستگی عاطفی
وابستگی عاطفی در نگاه اول و با دیدن برخی از رفتارهای طرف مقابل قابل شناسایی نیست. بسیاری از افراد مبتلا به وابستگی عاطفی درباره نوع وابستگی خود اطلاعاتی ندارند و آن را با محبت و عشق اشتباه می‌گیرند. اما این احساسات ریشه در ترس، اضطراب و خلا درونی افراد دارد. چنین مواقعی فرد تلاش می‌کند خود را به رابطه‌های بیرونی وابسته کند. از مهم‌ترین عوامل وابستگی عاطفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سبک دلبستگی در دوران کودکی: افرادی که در دوران کودکی خود دلبستگی ایمن را تجربه نکرده باشند بیشتر از سایرین در معرض تله وابستگی عاطفی یا اجتنابی هستند. در صورت عدم پیگیری در آینده نیز این افراد روابط ناسالمی را تجربه خواهند کرد.
- کمبود عزت نفس: افرادی که خود را شایسته محبت یا احترام نمی‌دانند چنین خلایی را با دریافت تایید دیگران جبران می‌کنند. این افراد در طول رابطه خود فداکاری‌های ناسالم و ازخودگذشتگی بیش از حد را تجربه می‌کنند.
- روابط آسیب‌زا: تجربه طرز شدن، خیانت یا ترک شدن باعث تشدید وابستگی در افراد می‌شود. این افراد تلاش می‌کنند رنج‌های قبلی را تجربه نکنند. در چنین شرایطی سبک وابستگی آن‌ها وابستگی عاطفی مستقیم یا وابستگی عاطفی غیرمستقیم خواهد بود.
- ترس از تنهایی: ترس از تنهایی یا احساس طرد شدن به افراد حس بی‌ارزش بودن را القا می‌کند. در چنین شرایطی فرد برای کنترل احساسات و حالات خود دچار وابستگی عاطفی ناسالم می‌شود.
عوارض وابستگی عاطفی
وابستگی عاطفی ناسالم زندگی دوستانه، خانوادگی و عاشقانه فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به این معضل فرد به مرور اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد. در این شرایط فرد مشکلاتی که حق وی نیستند را به جان می‌خرد و خود را مقصر می‌داند. این افراد نسبت به سایرین بیشتر دچار احساساتی مانند پوچی یا افکار وسواسی می‌شوند. از دیگر عوارض وابستگی عاطفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از بین رفتن استقلال فرد
- اضطراب و افسردگی مزمن
- تصمیم‌گیری‌ها نادرست
- افت عملکرد شغلی و تحصیلی
- استرس مزمن
- پذیرش رفتارهای تحقیرمیز برای حفظ رابطه
- احساس بی‌هویتی
درمان وابستگی عاطفی
برای درمان وابستگی عاطفی مراجعه به روانشناس و روان‌درمانگر توصیه می‌شود. در جلسات مشاوره وابستگی عاطفی الگوهای ذهنی و رفتاری فرد شناسایی می‌شود و بر اساس شدت وابستگی و نوع آن روش درمانی مشخص می‌شود. از روش‌های درمان وابستگی عاطفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرحواره درمانی برای شناسایی و تغییر الگوهای ناسازگاری که از کودکی درون فرد شکل گرفته‌اند؛
- رفتاردرمانی شناختی (CBT) برای اصلاح افکار منفی و ساخت باورهای جدید
- آموزش مهارت‌های ارتباطی و هیجانی
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) برای رهایی از افکار اجتنابی
- روان‌درمانی فردی یا گروهی برای حمایت ساختاری
راه‌های ترک وابستگی عاطفی
برای ترک وابستگی عاطفی به مهارت‌ها و تمرین‌های مختلفی نیاز خواهید داشت. پس از آشنایی با چگونگی رهایی از وابستگی عاطفی ذهن نسبت به هر یک از تمرین‌ها مقاومت نشان خواهد داد. به همین دلیل این فرآیند گاهی ممکن است به زمان زیادی نیاز داشته باشد. از مهم‌ترین راه‌های ترک وابستگی عاطفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پذیرش آسیب‌زا بودن این وابستگی برای سلامت روان
- تمرین تنهایی و لذت بردن از زمان‌های تنهایی
- تقویت مهارت حل مسئله و تصمیم‌گیری مستقل
- بازنگری شبکه ارتباط‌های اجتماعی
- شرکت در جلسه‌های روان‌درمانی و کارگاه‌های مختلف
- تعریف مجدد اهداف شخصی و ارزش‌های فردی
- بررسی فعالیت‌های مربوط به رشد فردی مانند فعالیت‌های هنری
مراحل ترک وابستگی عاطفی
وابستگی عاطفی به آسانی برطرف نمی‌شود. برای حل این مسئله به آگاهی و تصمیم‌گیری دقیق نیاز است. تمام مراحلی که برای ترک این مسئله سپری می‌شوند در نهایت باعث استقلال عاطفی فرد خواهند شد. در ادامه به چگونگی رهایی از وابستگی اشاره کرده‌ایم:
۱. آگاهی از وابستگی و پذیرش آن:
فرد ابتدا باید با صداقت و واقع‌بینانه به مسئله نگاه کند. در این مرحله احساساتی مانند سردرگمی، انکار یا ترس در فرد شکل می‌گیرد. در جلسه‌های مشاوره پیش از ازدواج روان‌شناسان با استفاده از تکنیک‌های مختلف ارزیابی شناختی به فرد در آگاه شدن نسبت به خود کمک می‌کنند.
۲. شناسایی ریشه‌های وابستگی:
در این مرحله فرد ریشه‌های درونی وابستگی عاطفی را پیدا می‌کنند. برخی از این ریشه‌ها به طرحواره وابستگی عاطفی باز می‌گردند. الگوهای ناهشیار دوران کودکی، رابطه با والدین یا تجربه‌های شکست‌خورده قبلی از دلایل وابستگی عاطفی هستند.
۳. محدود کردن ارتباطات آسیب‌زا:
برای رهایی از وابستگی عاطفی، فاصله‌گیری فیزیکی، روانی یا مجازی روش‌های مناسبی هستند. در این شرایط فرد می‌تواند محرک‌های وابستگی را مهار کند و کنترل احساسات خود را به دست بگیرد.
۴. خودشناسی و ترمیم عزت نفس:
معمولا عزت نفس افراد مبتلا به وابستگی عاطفی ضعیف است. چنین افرادی به حضور دائمی و تایید دیگران نیاز دارند. در این مرحله مشاور با استفاده از تمرین‌های روان‌شناختی به فرد کمک می‌کند خودپذیری را درون خود تقویت کند، ارزش‌های خویش را بشناسد و بتواند هویت مستقل خود را بازسازی کند.
۵. تغییر باورها و طرح‌واره‌های نادرست:
در این مرحله فرد به کمک روانشناس باورهای نادرست خود درباره عشق، صمیمیت، ترک شدن یا بی‌ارزشی را می‌شناسد و آن‌ها را برطرف می‌کند.
۶. ایجاد روابط سالم و متعادل:
در این مرحله فرد با کمک مشاور از ورود به روابط تکراری و آسیب‌زا پیشگیری می‌کند و در روابط بعدی خود احساسات سالمی را تجربه خواهد کرد.
۷. تعادل روانی:
در مرحله آخر فرد در جلسه‌های حمایتی شرکت می‌کند و مدیتیشن، نوشتاردرمانی و سایر فعالیت‌های مشابه را تجربه خواهد کرد.
سوالات متداول
۱. آیا وابستگی عاطفی فقط در روابط عاشقانه اتفاق می‌افتد؟
خیر. وابستگی عاطفی در روابط خانوادگی، دوستانه یا شغلی نیز رخ می‌دهد.
۲. چگونه می‌توان فهمید که در یک رابطه دچار وابستگی عاطفی شده‌ام؟
از نشانه‌های وابستگی عاطفی در یک رابطه می‌توان به ترس از دست دادن طرف مقابل، نیاز به حضور فرد برای رسیدن به آرامش، ترس از تنهایی و بی‌اعتمادی به خود اشاره کرد.
۳. وابستگی عاطفی چه تأثیری بر سلامت روان دارد؟
وابستگی عاطفی در طولانی مدت منجر به افسردگی، اضطراب، اختلال شخصیت و احساس پوچی خواهد شد.
